o Projekcie
U schyłku paleolitu górnego (17-12 tysięcy lat temu) kultura magdaleńska zajmowała znaczną część zachodniej i środkowej Europy, od Półwyspu Iberyjskiego aż po teren dzisiejszej południowej Polski. Łowcy i zbieracze reprezentujący tę tradycję stworzyli wspaniałą kulturę materialną oraz wyjątkowe formy kultury symbolicznej w postaci sztuki, ozdób, grobów, instrumentów muzycznych oraz wykorzystania pigmentów. Szczególnie sztuka magdaleńska znana jest ze swoich wyjątkowych form, które obejmują sztukę naskalną – malowidła, ryty oraz płaskorzeźby – oraz niezwykle bogate artefakty sztuki mobilnej: ornamentowane narzędzia i przedmioty z kości i poroża, małe figurki zoo- i antropomorficzne z różnych materiałów oraz płytki kamienne z rytami. Podczas gdy sztuka naskalna ogranicza się do terenu zachodniej Europy, artefakty mobilne występują we wszystkich skupieniach osadniczych kultury magdaleńskiej, również na terenie dzisiejszej południowej Polski.
Zabytki sztuki magdaleńskiej z terenu południowej Polski obejmują ornamentowane wyroby z kości, poroża i kamienia oraz figurki antropomorficzne z różnych surowców – kamienia i kości. Zbiór ten liczy około 130 przedmiotów pochodzących ze środkowej i późnej fazy kompleksu magdaleńskiego. Jak do tej pory przedmioty te zostały wstępnie opracowane pod kątem form sztuki i sposobu wykonania, przy użyciu tradycyjnych analiz makroskopowych, z minimalnym użyciem nowoczesnych technik obserwacji. Dlatego też znajomość tej sztuki jest niedostateczna, a jej charakterystyka nawiązuje do właściwości estetycznych tych przedmiotów i ich analogii w różnych częściach magdaleńskiej Europy. Tymczasem sposób kształtowania tych przedmiotów oraz ich użytkowania miał głęboki związek ze zjawiskami społecznymi zachodzącymi w obrębie ówczesnych grup łowców i zbieraczy.
Efektywnym sposobem analizy relacji pomiędzy sztuką a różnego rodzaju fenomenami społecznymi jest zastosowanie metody biograficznej, która pozwala spojrzeć na zjawisko dawnej sztuki z perspektywy jego funkcjonowania w społeczności. Stosując tę metodę, wszystkie zabytki sztuki zostaną zbadane, począwszy od fazy wyboru surowca do ich wykonania, poprzez formowanie przedmiotu, wykonywanie ornamentu, naprawy, użytkowanie oraz porzucenie przedmiotu. Dzięki takiemu spojrzeniu ornamentyka i form przedmiotów oraz obecne na nim ślady zostaną połączone z różnymi wydarzeniami z życia społeczności. Podejście to umożliwi zatem określenie nie tylko społecznie akceptowanych sposobów wykonywania ornamentów rytych i przedstawień figuralnych, ale pozwoli ujawnić funkcjonowanie przedmiotów sztuki w życiu magdaleńskich łowców i zbieraczy.
W badaniach artefaktów użyjemy różnego rodzaju mikroskopów znajdujących się w świetnie wyposażonej Pracowni Archeometrii Instytutu Archeologii Uniwersytetu Wrocławskiego, systemu dokumentacji tomograficznej na Wydziale Mechanicznym Politechniki Wrocławskiej, wraz z pomiarem cech metrycznych ornamentów i przedstawień figuralnych oraz analizy residuów znajdujących się na powierzchniach przedmiotów. Analizom artefaktów towarzyszyć będą badania eksperymentalne, w których będziemy replikować sposoby powstawania ornamentów i figurek oraz istniejące na nich ślady. Zamierzamy również w pracach eksperymentalnych zastosować pilotażowo algorytmy sztucznej inteligencji (AI). Celem tych ostatnich działań jest rozstrzygnięcie problemu powstawania złożonych ornamentów: czy były one wykonywane jednorazowo przez jedną osobę, czy też powstawały podczas dłuższego czasu jako efekt pracy jednego człowieka lub też różnych wytwórców.
W drugiej części projektu dokonamy syntezy bogatych danych analitycznych i przeprowadzimy badania porównawcze z zabytkami z terenu Moraw, Saksonii i Turyngii oraz Francji. Zwieńczeniem tej fazy projektu będzie interpretacja społeczna przedmiotów sztuki. Jej podstawą będą analiza kontekstu występowania, analiza zabytku oraz dane na temat społecznego funkcjonowania tego typu artefaktów w społecznościach łowiecko-zbierackich w świetle badań antropologii społecznej. Wyniki naszych badań zostaną opublikowane w czasopismach o zasięgu światowym.
Jak dotychczas tego rodzaju kompleksowe badania dotyczyły jedynie pojedynczych przedmiotów sztuki pradziejowej na świecie, głównie związanych z artefaktami zdobionymi z paleolitu środkowego – wyjątkowo zabytków magdaleńskich. Niektóre z użytych przez nas metod (zmodyfikowana wersja pomiarów linii ornamentu) zostały przez nas wypracowane w czasie realizacji poprzedniego projektu, inne (AI w analizie skomplikowanych ornamentów) zostały przez nas opracowane w czasie przygotowywania obecnego. Reasumując, realizacja projektu umożliwi opracowanie nowatorskiego modelu analizy i interpretacji przedmiotów sztuki w oparciu o najnowsze osiągnięcia nauki.
